رانندگی با ماشین دنده دستی برای بسیاری از افراد مبتدی مشکل است و اصولاً تمامی افراد در ابتدا برای مدیریت کردن آن به مشکل می‌خورند . برای اینکه شما بتوانید ماشین دنده دستی را برانید باید شروع حرکت ، کار با کلاچ ، ایستادن کامل و دنده دادن با ماشین را یاد بگیرید .
نگران نباشید !!! این کار فقط نیاز به تمرین دارد و با رانندگی کردن تمامی افراد می‌توانند به‌درستی این کار را انجام دهند .
آموزش مقدمات
در جاده صاف و با ماشین خاموش شروع کنید . اگر دفعه اول است که پشت فرمان ماشین دنده دستی می‌نشینید ، بسیار آرام و علمی شروع به این کارکنید . کمربند ایمنی خود را ببندید . در هنگام یادگیری پنجره را باز بگذارید ، این کار به شنیدن صدای موتور و دور برداشتن آن و تعویض درست دنده کمک می‌کند .
پدال سمت چپ کلاچ است ، پدال وسط ترمز و پدال سمت راست پدال گاز است . این پدالها در ماشین‌هایی که فرمانشان چپ یا راست است تفاوتی ندارد . البته در ایران تمامی ماشین‌ها فرمان چپ هستند .
کلاچ چه‌کاری انجام می‌دهد ؟
قبل از شروع به فشار دادن این پدال مزاحم 🙂 ، بهتر است عملکرد آن را بدانید .
کلاچ باعث قطع شدن ارتباط بین موتور و چرخ‌ها می‌شود . وقتی‌که یک یا هر دوتای آن‌ها ( موتور و چرخ‌ها ) در حال چرخش هستند ، کلاچ به شما اجازه می‌دهد تا بدون خرد کردن دنده‌ها اقدام به تعویض دنده کنید .
قبل از هرگونه تغییر دنده ( چه دنده بالا ، چه دنده پایین ) شما باشد کلاچ بگیرید ( پدال کلاچ را فشار دهید ) .
صندلی را طوری تنظیم کنید که توانایی گرفتن کامل کلاچ را داشته باشید . شما باید طوری صندلی را تنظیم کنید که قابلیت فشار دادن پدال را به‌طوری‌که کاملاً به کف خودرو برخورد کند را داشته باشید .
کلاچ را تا ته فشار دهید و نگه دارید . در این زمان میتوانید تفاوت این پدال با دیگر پدالها ازنظر میزان فشار موردنیاز و طرز پایین رفتن را بررسی کنید . همچنین فرصت خوبی است تا آرام و منظم رها کردن کلاچ را تمرین کنید .
اگر تابه‌حال رانندگی نکرده‌اید یا پشت ماشین دنده دستی نشسته‌اید ممکن است مقداری تمرین نیاز داشته باشید تا به آن عادت کنید .
دنده را روی خلاص بگذارید . در این حالت دنده در وسط قرارگرفته و هنگامی‌که آن را به اطراف تکان می‌دهید باید احساس آزاد بودن دنده را بکنید . اگر کلاچ را تا آخر هم بگیرید حالتی شبیه به خلاص بودن دنده را تجربه خواهید کرد .
استارت بزنید . درحالی‌که ترمزدستی بالاست ، دنده خلاص است و کلاچ را تا آخر گرفته‌اید اقدام به استارت زدن کنید . بعضی از ماشین‌ها بدون کلاچ گرفتن و در صورت خلاص بودن دنده روشن می‌شوند ، اما بعضی از ماشین‌های جدید این‌طور نیستند .
پای خود را از روی کلاچ بردارید . حالا اگر روی سطح صاف باشید و دستی را بخوابانید ماشین تکان نخواهد خورد ، اما اگر در سطح شیب‌دار باشید باید حواستان را جمع کنید ، زیرا با خواباندن دستی ماشین سریعاً به حرکت در خواهد آمد .
کار با دنده ۱
کلاچ را تا آخر فشار داده و دنده ۱ را جا بزنید . دنده ۱ در سمت چپ و بالا قرار دارد ، باید دست دنده دارای طرحی در روی خود باشد که مسیر دنده‌های مختلف و دنده ۱ را نشان می‌دهد .
مسیر دنده‌ها در ماشین‌های مختلف میتواند متفاوت باشد ، اما بیشتر آن‌ها از طرحی مشابه استفاده می‌کنند . شما میتوانید قبل از اینکه ماشین را روشن کنید ، مقداری جا زدن دنده‌های مختلف را تمرین کنید تا دنده دادن مقداری دستتان بی‌آید .
به‌آرامی پای خود را از روی پدال کلاچ بالا بی‌آورید . به صدای ماشین گوش بدهید و درجایی که ماشین صدایش عوض شد و دور موتور مقداری پایین آمد ، دوباره کلاچ را بگیرید . چند بار این کار را انجام دهید تا صدا و مکان درگیر شدن کلاچ را به‌خوبی یاد بگیرید . به این مکان نقطه اصطکاک می‌گویند ، یعنی درجایی دیسک درگیر می‌شود .
در هنگام شروع به حرکت یا تغییر دنده ، این نقطه ، نقطه‌ای است که نیاز دارید تا مقداری گاز بدهید تا قدرت لازم را تأمین کنید .
کلاچ را هم‌زمان با فشار دادن گاز بالا بی آورید . پای خود را به‌آرامی از روی پدال کلاچ بلند کنید تا جایی که مقداری دور موتور پایین بی آید ، در همین زمان فوراً مقداری پدال گاز را فشار دهید . میزان فشار پدال گاز را با میزان برداشتن پا از روی کلاچ بالانس کنید . شما نیاز به چند بار انجام این کاردارید ، تا میزان آن دستتان بی‌آید .
ترفند : کلاچ را تا جایی که دور موتور شروع به پایین آمدن کرد و درگیر شد بالا بی‌آورید ، سپس بدون اینکه کلاچ را رها کنید گاز بدهید . با این کار ماشین شروع به حرکت کردن می‌کند . این کار برای جلوگیری از خاموش کردن خوب است ، اما فقط در اوایل رانندگی از آن استفاده کنید . بعدازاینکه ماشین شروع به حرکت کردن کرد ، کلاچ را آرام‌آرام رها کنید .
انتظار چند بار خاموش کردن را داشته باشید . اگر پای خود را خیلی سریع از روی کلاچ بردارید ، ماشین خاموش می‌شود . اگر احساس کردید که ماشین در حال خاموش شدن است ، کلاچ را همان‌جا نگه دارید یا مقداری آن را فشار دهید .
اگر ماشین خاموش شد ، اول‌ازهمه نترسید !! چیز خاصی اتفاق نیفتاده است . ترمزدستی را بکشید ، دنده را خلاص کنید ، سویچ را کاملاً ببندید و دوباره استارت بزنید .
بالا بردن دور موتور درحالی‌که کلاچ کاملاً پایین نبوده یا رها نیست ، میتواند باعث ایجاد آسیب دائمی به قطعات کلاچ شود . این کار باعث دود کردن و خراب شدن قطعات می‌شود ، بنابراین باید از این کار اجتناب کنید .
حرکت کردن و ایستادن
چه زمانی دنده را عوض کنیم ؟
درزمانی که دور موتور شما به ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ رسید زمان رفتن به دنده بالاتر است ، مثلاً اگر در دنده ۱ هستید باید دنده ۲ را جا بزنید . دور موتور جهت تعویض دنده در ماشین‌های مختلف متغییر است . در حالت کلی شما باید با صدای موتور و کشش ماشین اقدام به تغییر کنید .
به سادگی ، کلاچ را بگیرید و دنده بعدی را جا بزنید .
بعضی از ماشین‌ها دارای نشان‌دهنده زمان تعویض دنده هستند تا دور موتور بیش‌ازحد بالا نرود .
به‌آرامی کلاچ را ول کرده و به‌آرامی نیز گاز دهید . تعویض دنده ماشین در حال حرکت ، مانند جا زدن دنده ۱ ماشین در حالت سکون است . این کار به شنیدن ، نگاه کردن و احساس کردن موتور ماشین بستگی دارد تا بالا و پایین آوردن کلاچ و گاز را به‌درستی انجام دهید .
بعد از تعویض دنده ، شما باید پای خود را کاملاً از روی کلاچ بردارید ، یعنی پای خود را در حالت استراحت روی کلاچ نگذارید . این کار عادت بدی است و میتواند باعث فشار آوردن به کلاچ شده و باعث تمام شدن زودتر از موعد دیسک و صفحه شود .
چه زمانی به دنده پایین‌تر برویم ؟
اگر سرعتتان در دنده‌ای که هستید خیلی کم شود ، ماشین شما شروع به لرزیدن می‌کند و انگاری که دارد خاموش می‌شود ، یا اینکه هرچقدر گاز می‌دهید گاز نمی‌خورد .
در این هنگام ۱ دنده کم کنید ( یعنی اگر دنده ۳ هستید به دنده ۲ بروید نه ۱ ) ، کم کردن دنده همانند افزایش آن بوده و همان کارها را باید بکنید .
چگونه کاملاً بایستیم و خاموش نکنیم ؟
برای اینکه کاملاً باستید ، دنده‌ها را تدریجی و یکی‌یکی کم کرده تا به دنده ۱ برسید . وقتی‌که زمان ایستادن کامل فرا رسید ، پای خود را از روی گاز برداشته و روی ترمز بگذارید . زمانی که سرعت شما حدوداً به ۱۶ کیلومتر بر ساعت رسید ماشین شروع به لرزیدن خواهد کرد . در این لحظه کلاچ را کاملاً بگیرید و دنده را خلاص کنید . پدال ترمز را تا ایستادن کامل فشار دهید .
همچنین شما میتوانید در هر دنده‌ای که باشید با گرفتن کامل کلاچ ماشین را نگه دارید . از این مورد درزمانی که می‌خواهید سریع باستید استفاده کنید ، زیرا در این مواقع کنترل کمتری روی ماشین دارید .
تمرین و عیب‌یابی
اگر مشکلات زیادی دارید ، دوره رانندگی با افراد ماهر بگیرید . درست است که شما بعد از گرفتن گواهینامه میتوانید در داخل شهر تردد کنید و رانندگی خود را تقویت کنید ، اما تمرین کردن با یک حرفه‌ای میتواند مدت‌زمان یادگیری شمارا خیلی کوتاه‌تر کند .
همیشه از جاده بدون شیب و خلوت شروع به یادگیری رانندگی کنید . در مکانی تکراری اقدام به رانندگی کنید تا بتوانید به‌درستی تمامی مهارت‌های رانندگی را بکار ببرید .
روی سربالایی‌ها ، کامل نه ایستید . درصورتی‌که راننده تازه‌کاری هستید ، در مکان‌هایی که مجبور هستید روی سربالایی باستید ( مانند چراغ‌قرمز در سربالایی ) اجتناب کنید . شما نیاز به مقداری زمان‌دارید تا هماهنگی لازم بین گیربکس ، کلاچ و گاز را بتوانید مدیریت کنید . درزمانی که روی سربالایی هستید باید خیلی سریع‌تر گاز را فشار دهید تا ماشین شما عقب نرود .
شما باید سری پای خود را از روی ترمز بردارید و پدال گاز را فشار دهید ، درحالی‌که در همان زمان باید پای خود را از روی کلاچ بردارید . در صورت لزوم شما میتوانید از ترمزدستی کمک بگیرید . با این کار شما میتوانید پای خود را از روی ترمز بردارید و هم‌زمان با گاز دادن و بالا آوردن کلاچ ، ترمزدستی را بخوابانید .
پارک کردن را ، به خصوص در سربالایی یاد بگیرید . برخلاف ماشین‌های دنده‌اتوماتیک ، ماشین‌های دنده دستی دارای دنده پارک نیستند . شما با خلاص کردن دنده تقریباً میتوانید کار مشابه دنده پارک را انجام دهید . البته شما بعد از پارک کردن باید ماشین را در دنده ۱ قرار دهید و ترمزدستی را نیز بکشید ، مخصوصاً در سربالایی و سرپایینی‌ها !!!
اگر در سربالایی پارک می‌کنید ، بعد از پارک کردن دنده ۱ را جا بزنید ، دستی را بکشید . فرمان را به سمت جدول ( خارج از جاده ) بچرخانید .
اگر در سرپایینی پار می‌کنید ، دنده‌عقب را جا زده ، دستی را بکشید . فرمان به مخالف جدول و به سمت داخل جاده بچرخانید .
در سربالایی و سرپایینی‌های شدید ، برای افزایش ایمنی ، سنگ یا آجری پشت یا جلوی ماشین قرار دهید تا از حرکت آن جلوگیری کند .
قبل از تغییر دنده از دنده جلو به عقب ، ماشین را کاملاً نگه دارید ( و برعکس ) . درزمانی که می‌خواهید جهت حرکت ماشین را عوض کنید ، بهتر است کاملاً باستید ، این کار باعث جلوگیری از احتمال آسیب رساندن به گیربکس می‌شود .
درست است که پیشنهاد می‌شود قبل از تغییر مسیر کاملاً باستید ، اما عموماً می‌شود درزمانی که ماشین با سرعت کم به عقب حرکت می‌کند دنده ۱ یا حتی ۲ را جا زد . اما استفاده از این روش پیشنهاد نمی‌شود زیرا باعث خورده شدن دیسک و صفحه می‌شود .
بعضی از ماشین‌ها دارای مکانیزمی هستند که از جا زدن تصادفی دنده جلوگیری می‌کند . درصورتی‌که ماشین شما چنین سیستمی دارد ، روش کار کردن با آن را در پارکینگ خود یاد بگیرید .
نکات مهم
۱ – اگر در به حرکت درآوردن ماشین مشکل‌دارید ، خیلی آرام کلاچ را بالا بی آورید و در قسمتی که اصطکاک به وجود آمد ( زمانی که ماشین شروع به حرکت کرد ) کلاچ را نگه‌داشته و سپس به بالا آوردن کلاچ ادامه دهید .
۲ – سعی کنید صدای موتور را تشخیص دهید تا بتوانید در زمان مناسب دنده را عوض کنید .
۳ – اگر ماشین در حال خاموش شدن بود یا موتور صدای بدی داد ، دوباره کلاچ را بگیرید و بعدازاینکه دوباره به حالت معمولی بازگشت اقدام به دوباره امتحان کردن کنید .
۴ – اگر خیلی در کنترل کردن مشکل‌دارید : کلاچ را بگیرید ، دنده ۱ را جا بزنید ( ترمزدستی بالا باشد ) ، به‌آرامی کلاچ را بالا بی آورید و گاز را کمی فشار دهید . درزمانی که احساس کردی ماشین مقدار کمی تکان خورد ، دستی را بخوابانید تا ماشین شروع به حرکت کردن کند .
۵ – اگر روی دست دنده دنده‌ها نوشته‌نشده بود ، از کسی که بلد است آن‌ها را بپرسید .
۶ – در حالت کلی ماشین‌های دنده دستی برای خارج از شهر و اتوبان مناسب هستند و ماشین‌های دنده‌اتوماتیک برای داخل شهر و ترافیک کاربرد بیشتری دارند ، هرچند هرکسی سلیقه‌ای متفاوت دارد .
۷ – در زمان رد کردن دست‌انداز ، کلاچ را بگیرید و ترمز را فشار دهید و بعد از رد کردن دست انداز ، به‌آرامی دوباره کلاچ را ول‌کنید و روی پدال گاز فشار بی آورید .
۸ – آن‌قدر تمرین کنید که بدون نگاه کردن به دست دنده اقدام به تعویض آن کنید . این کار باعث تمرکز بیشتر شما روی جاده می‌شود . در ابتدا مقداری وسوسه کننده است ولی به‌سرعت به آن عادت می‌کنید .
۹ – در ماه‌های بسیار سرد و یخبندان‌های شدید ، پیشنهاد نمی‌شود که برای مدت زیادی ترمزدستی ماشین را بالا کشیده نگه دارید . رطوبت یخ زده و باعث می‌شود که دستی ترمز آزاد نشود .
هشدارها
۱ – تا زمانی که کاملاً روی ماشین تسلط ندارید به دور موتور و سرعت‌سنج دقت کنید . با این کار دور موتور را دنبال کرده و از بالا رفتن بیش‌ازحد آن و آسیب رسیدن به موتور جلوگیری کنید .
۲ – همیشه قبل از جا زدن دنده‌عقب کاملاً باستید و فرقی نمی‌کند که در کدام جهت در حال حرکت هستید . بیشتر دنده‌های دستی اگر در حال حرکت ، دنده‌عقب آن‌ها جا زده شود به آن‌ها آسیب می‌رسد .
۳ – اگر خیلی زیاد ماشین را خاموش کردید ، به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه ماشین را روشن بگذارید . این کار به جلوگیری از داغ کردن و آسیب به استارت و همچنین خالی نشدن کامل باتری کمک می‌کند .
۴ – حواستان به سربالایی و جاده لغزنده باشد ، ممکن است ماشین به عقب‌رفته و به شخص یا اجسام دیگر آسیب وارد کنید . در این مواقع از ترمزدستی استفاده کنید .